Titaniumdioxide, beter bekend als E-nummer E171, is een synthetische chemische verbinding die bestaat uit titanium en zuurstof. Het is een wit, kristallijn poeder dat in verschillende industrieën wordt gebruikt vanwege zijn uitzonderlijke witmakende en UV-filterende eigenschappen. In de voedingsmiddelenindustrie wordt titaniumdioxide vaak gebruikt om producten visueel aantrekkelijker te maken door ze een heldere, witte kleur te geven. Deze veelzijdige stof is te vinden in een breed scala aan producten, van snoep en kauwgom tot bakkerijproducten en sauzen. Echter, ondanks de brede toepassing en goedkeuring in vele landen, is er de laatste jaren steeds meer bezorgdheid ontstaan over de mogelijke gezondheidsrisico’s van E171, wat heeft geleid tot een herbeoordeling van de veiligheid ervan door verschillende regelgevende instanties.
Titaniumdioxide (E171) is een anorganische stof die wordt gewonnen uit mineralen zoals ilmeniet en rutiel. Het heeft een hoog brekingsindex, wat betekent dat het zeer effectief is in het verstrooien van licht, waardoor het een populaire keuze is als witmaker in een breed scala aan producten. De stof wordt chemisch verwerkt en gezuiverd om een fijn wit poeder te produceren dat gemakkelijk kan worden toegevoegd aan voedingsmiddelen en andere producten.
Titaniumdioxide is bijzonder vanwege zijn dekkende vermogen en helderheid, eigenschappen die het ideaal maken voor toepassingen waar een uniforme en levendige witte kleur gewenst is. Het wordt al decennia lang gebruikt in de voedingsmiddelenindustrie zonder grote incidenten, maar recente onderzoeken hebben geleid tot een nieuwe kijk op de mogelijke gezondheidsrisico’s.
De toepassingen van titaniumdioxide strekken zich uit over verschillende industrieën:
In de voedingsmiddelenindustrie wordt E171 gebruikt als kleurstof en witmaker. Het wordt vaak toegevoegd aan producten zoals:
Titaniumdioxide wordt ook veel gebruikt in de cosmetica-industrie, vooral in producten zoals zonnebrandcrèmes en make-up:
In de farmaceutische industrie wordt titaniumdioxide gebruikt als coating voor pillen en tabletten:
In de verf- en coatingsindustrie is titaniumdioxide een essentieel pigment vanwege zijn uitstekende dekkracht en helderheid:
Hoewel titaniumdioxide al jarenlang wordt gebruikt, is er groeiende bezorgdheid over de mogelijke gezondheidsrisico’s, vooral in de vorm van nanodeeltjes. De belangrijkste zorgen betreffen:
Een van de grootste gezondheidsrisico’s van titaniumdioxide is inhalatie. Fijn poeder van titaniumdioxide kan bij inademing diep in de longen doordringen en daar schade veroorzaken. Dit is met name een risico voor werknemers in de industrie die regelmatig worden blootgesteld aan hoge concentraties van het poeder.
De International Agency for Research on Cancer (IARC) heeft titaniumdioxide geclassificeerd als “mogelijk kankerverwekkend voor mensen” (groep 2B) bij inademing. Deze classificatie is gebaseerd op dierstudies die hebben aangetoond dat langdurige blootstelling aan hoge doses titaniumdioxide kan leiden tot de ontwikkeling van tumoren.
In 2021 heeft de Europese Autoriteit voor Voedselveiligheid (EFSA) geconcludeerd dat titaniumdioxide niet langer als veilig kan worden beschouwd als voedseladditief. Dit oordeel was gebaseerd op studies die suggereren dat titaniumdioxide genotoxisch kan zijn, wat betekent dat het DNA-schade kan veroorzaken. Hoewel de studies voornamelijk dierproeven en in vitro-onderzoeken omvatten, hebben de bevindingen geleid tot een heroverweging van het gebruik van E171 in levensmiddelen.
Vanwege de toenemende zorgen over de veiligheid van E171 hebben verschillende regelgevende instanties actie ondernomen:
De Europese Commissie heeft aangekondigd dat het gebruik van titaniumdioxide als voedseladditief vanaf 2022 wordt verboden. Dit verbod is een voorzorgsmaatregel om de volksgezondheid te beschermen, ondanks het feit dat er nog geen definitieve bewijzen zijn dat titaniumdioxide in voedsel schadelijk is voor de menselijke gezondheid.
In andere delen van de wereld, zoals de Verenigde Staten en Canada, blijft titaniumdioxide nog steeds toegestaan als voedseladditief, hoewel de discussie over de veiligheid ervan voortduurt. Regelgevers in deze landen monitoren de situatie nauwlettend en voeren hun eigen onderzoeken uit om te bepalen of aanvullende maatregelen nodig zijn.
Met het aanstaande verbod op E171 in de EU zijn fabrikanten op zoek naar alternatieven die dezelfde witmakende en kleurende eigenschappen bieden zonder de gezondheidsrisico’s. Enkele mogelijke vervangende stoffen zijn:
Calciumcarbonaat is een wit pigment dat veel voorkomt in de natuur, bijvoorbeeld in kalksteen. Het wordt beschouwd als een veilig alternatief voor titaniumdioxide en kan worden gebruikt in een breed scala aan voedingsmiddelen.
Hoewel voornamelijk gebruikt in cosmetica en farmaceutische producten vanwege zijn antimicrobiële en UV-beschermende eigenschappen, kan zinkoxide ook als witmaker in voedingsmiddelen worden toegepast. Het biedt vergelijkbare voordelen als titaniumdioxide zonder de gerapporteerde gezondheidsrisico’s.
Natuurlijke kleurstoffen zoals rijstzetmeel en kleisoorten kunnen ook een witmakend effect hebben. Hoewel ze mogelijk niet dezelfde helderheid en consistentie bieden als synthetische kleurstoffen, worden ze als veiliger en gezonder beschouwd.
De overgang naar alternatieve stoffen vereist aanzienlijke aanpassingen in productieprocessen en recepturen. Fabrikanten moeten investeren in onderzoek en ontwikkeling om ervoor te zorgen dat de alternatieven niet alleen veilig zijn, maar ook voldoen aan de kwaliteitseisen van consumenten.
Consumenten worden steeds bewuster van de ingrediënten in hun voedsel en eisen meer transparantie en veiligheid. Deze trend dwingt fabrikanten om niet alleen te voldoen aan wettelijke eisen, maar ook aan de verwachtingen van een groeiende groep gezondheidsbewuste consumenten.
De voortdurende innovatie in de voedingsmiddelenindustrie zal waarschijnlijk leiden tot de ontdekking van nieuwe, veilige kleurstoffen en additieven. Wetenschappers en onderzoekers werken aan het ontwikkelen van natuurlijke en synthetische alternatieven die zowel veilig als effectief zijn. De focus ligt op het minimaliseren van gezondheidsrisico’s en het verbeteren van de duurzaamheid van voedselproductieprocessen.
Hoewel titaniumdioxide (E171) momenteel een controversieel additief is, blijft het een belangrijk onderwerp van onderzoek en discussie. De evoluerende wetenschappelijke inzichten en reguleringsmaatregelen zullen de toekomst van E171 en zijn alternatieven bepalen, met als uiteindelijk doel de bescherming van de volksgezondheid en het bevorderen van voedselveiligheid.